به کوشش: محمّد عبدلی- دانشآموخته دانشگاه مذاهب اسلامی و پژوهشگر حوزه‌ی مطالعات اسلامی.

با توجه به جایگاه بنیادین اعتدال در ابعاد مختلف حیات بشر و نیاز آن به تحقیقات و پژوهشهای دامنگستر، بر آن شدیم تا جنگوارهای از آثار نگاشته شده پیرامون اعتدال و وسطیّت را جمع نموده و تقدیم خوانندگان نماییم؛ از همینرو، ‌برخی آثار نگارش یافته پیرامون این موضوع، اعمّ از کتاب، مقاله و همایش، به صورت اجمالی و به شیوهی الفبایی معرفی شدهاند؛ لازم به ذکر است که کتابشناسی حاضر گامی نخست در این راستا بوده و امید است در آینده بتوان فهرست کاملتری ارائه نمود.
بخش نخست:

کتابشناسی:
1. إبنتیمیة، أبوالعباس أحمدبن عبدالحلیم الحرانی؛ الوسطیة؛ جمع و ترتیب: أبیالفضل عبدالسلامبن محمّدبن عبدالکریم؛ قاهرة: دارالفتوح الإسلامیة، چاپ اوّل، 1416ق، 138ص.
2. أبوخلیل، شوقی؛ التسامح فی الإسلام: المبدأ و التطبیق؛ دمشق، بیروت: دارالفکر المعاصر و دارالفکر، 1419ق.
3. الأحمر، عبدالسلام؛ ثقافة الأمة الوسط؛‌ ایسیسکو: منظمة الإسلامیة للتربیة و العلوم الثقافة، 2009م، ص88.
4. امیری، عمر بهاءالدین؛ وسطیة الإسلام و أمته فی ضوء الفقه الحضاری؛ بیروت: دارالثقافة؛ 1406ق، 86ص.
5. انصاری، محمّدعلی؛ اعتدال محمد صلی الله علیه وآله وسلم: پرتوی از مدیریت نبوی؛ شیراز: بیان هدایت ‌نور، چاپ اوّل، 1387ش، 164ص.
6. بدوی، جمال؛ روابط انسانی در سایهی میانهروی: رابطهی مسلمان و غیر مسلمان؛ ترجمهی: کانون ترجمهی فارسی؛ تهران: آوی اسلام، چاپ اوّل، 1386ش.
7. بن بیه، عبدالله بن شیخ؛ ملاکهای میانهروی در فتوا؛ ترجمهی: کانون ترجمهی فارسی؛ تهران: آوای اسلام، چاپ اوّل، 1386ش.
8. ترکی، عبدالله بن عبدالمحسن؛ الأمة الوسط و المنهاج النبوی فی الدعوة إلی الله؛ ریاض: وزارة الشؤون الإسلامیة و الأوقاف، 1418ق، 142ص.
9. الجندی،‌ أنوار؛ الصحوة الإسلامیة منطلق الأصالة و إعادة بناء الأمة علی طریق الله؛ قاهرة: دارالإعتصام، 1980م.
10. حجّتی، محمّدباقر؛ سه گفتار پیرامون برخی از: مسائل تربیتی اسلام، احترام و طاعت، انتقاد و جسارت، گذرگاههای هدف، تعلیم و تربیت، اعتدال و استقامت از دیدگاه قرآن؛‌ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1359ش.
11. خیرخواه ثابت‏ قدم، فاطمه؛ اعتدال و مصادیق آن در قرآن؛ پایاننامهی کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدهی علوم انسانی، استاد‏راهنما: حجّتی، سید محمّدباقر؛‌ 1379ش، 188ص.
12. راشد،‌ حسینعلی؛ سخنرانیهای راشد: حدّ وسط؛ تهران: فراهانی، 1322ش، مجلد 3، از ص 322 تا ص 331 و مجلد 4، از ص 1 تا ص24.
13. الراوی، احمد؛ میانهروی و تمدّن؛ ترجمهی: کانون ترجمهی فارسی؛ تهران: آوای اسلام، چاپ اوّل، 1386ش.
14. الزحیلی، محمّد مصطفی؛ الإعتدال فی التدین فکراً و سلوکاً و منهجاً؛ طرابلس: منشورات کلیة الدعوة الإسلامیة، چاپ سوم، 1428ق، 376ص.
15. الزحیلی، وهبة؛ میانهروی از دیدگاه دین و فرهنگ؛ تهران: آوای اسلام، چاپ اوّل، 1386ش.
16. سعید السرحنی، یوسف ابراهیم؛ الوسطیة فی القرآن الکریم: دراسة موضوعیة؛ پایاننامهی کارشناسی ارشد، اردن: جامعة آلالبیت، المشرف: حسیب حسن السامرائی، 2000م.
17. شریعتمدار طهرانی، محمود؛ جایگاه تسامح و تساهل در فقه و حقوق اسلامی؛ پایاننامهی دکتری، مشهد: دانشگاه فردوسی، دانشکدهی الهیات و معارف اسلامی، استاد‏ راهنما: عبدالکریم عبداللّهی نژاد، 1382ش.
18. شریفی، محمّدتقی؛ تساهل و تسامح اسلامی؛ ویراسته‏ی: انصاری، محمّدجواد؛ قم: مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه، 1381ش.
19. صائبی، محمّدعلی؛ اعتدال سیاسی در اسلام‏گرایی مصری دهه نود، استراتژی یا تاکتیک؛ پایان-نامهی کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، دانشکدهی معارف اسلامی و علوم سیاسی، استاد‏راهنما: احمدی، حمید؛ 1382ش، 174ص.
20. الصالح، محمدبن أحمدبن صالح؛ التسامح فی الحضارة الإسلامیة؛ القاهرة: المجلس الأعلی للشؤون الإسلامیة، 2004م.
21. صالحی نجف آبادی، نعمتالله؛ راه اعتدال؛ تهران: بی-نا، بیتا، 167ص.
22. الصاوی، صلاح؛ التطرف الدینی الرأی الآخر؛ بیجا: الآفاق الدولیة للأعلام؛ چاپ اوّل،‌ 1993م، 344ص.
23. عبدالقادر، فرید محمّدهادی؛ الوسطیة فی الإسلام: مفهومها و ضوابطها و تطبیقاتها؛ پایاننامهی کارشناسی ارشد، عربستان سعودی: جامعة الإمام محمّد بن سعود الإسلامیة، کلیة الدعوة و الإعلام، 1411ق.
24. علی حیدر، خلیل؛ إعتدال أم تطرّف: تأملات نقدیة فی تیار الوسط الإسلامیة؛ کویت: دارقرطاس للنشر، 1998م، 161ص.
25. عمارة، محمّد؛ الصحوة الإسلامیة فی عیون غربیة؛ قاهرة: دارنهضة مصر للطباعة و النشر و التوزیع، 1997م، 68ص.
26. ــــــــــ؛ الصحوة الإسلامیة و التحدّی الحضاری؛ قاهرة: دارالشروق، چاپ دوّم، 1418ق، 186ص.
27. ــــــــــــ؛ معالم المنهج الإسلامی؛ القاهرة: دارالشروق، 1991م. 28. العمری، سلمان بن محمّد؛ الإسلام دین الوسطیة و الإعتدال علی مدی الأزمان؛ کویت: بینا، 1430ق.
29. الغزالی، محمّد؛ التسامح و التعصّب؛ مصر: دارالکتب الحدیثة، 1965م.
30. فتحعلی، محمود؛ تساهل و تسامح اخلاقی، دینی، سیاسی؛ قم: مؤسسه فرهنگی طه، 1378ش.
31. فاضل میبدی، محمّدتقی[زیر نظر]؛ تساهل و تسامح؛ تهران: مؤسسهی فرهنگی و انتشاراتی آفرینه، 1379ش.
32. فرجی، مجتبی؛ زندگی در آیینه اعتدال؛ قم: بوستان کتاب قم، چاپ دوم، 1380ش.
33. الفرفور، محمّد عبداللطیف؛ الوسطیة فی الإسلام؛ بیروت: دارالنفائس، 1414ق.
34. قرضاوی، یوسف؛ افراط گرایی دینی؛ مترجم: گلرانی، عبدالرسول؛ تهران: احسان، ۱۳۸۶ش، ۲۳۴ص‬‬.
35. ــــــــــــ؛ الإسلام و العنف: نظرات تأصیلیة؛ قاهرة: دارالشروق، 1426ق، 60ص.
36. ـــــــــــــ؛ ال‍ص‍ح‍وة الإس‍لام‍ی‍ة ب‍ی‍ن‌ الجحود و ال‍ت‍طرف‌؛ ق‍اه‍رة: دارال‍ش‍روق، ۱۴۲۱ق، ۱۸۲ص.
37. ــــــــــــ؛ ال‍ص‍ح‍وة‌ الإس‍لام‍یة‌ و ه‍م‍وم‌ ال‍وطن‌ ال‍ع‍رب‍ی‌ و الإس‍لام‍ی؛ ق‍اه‍رة‌: دارال‍ش‍روق، ۱۴۱۸ق، ۱۶۷ص.
38. ــــــــــــ؛ آینده بیداری اسلامی و مفهوم بنیادگرایی (المستقبل الأصولیة الإسلامیة)؛ مترجم: تیموری‌قلعه‌نوی، موسی؛ خراسان: مترجم،۱۳۸۱ش،‬ ۱۰۷ص‬‬.
39. ــــــــــــ؛ آینده حرکت اسلامی و اولویتهای آن(أولویات الحرکة الإسلامیة فی المرحلة القادمة)؛ مترجم: ملازاده، محمد؛ تهران: احسان،۱۳۸۰ش، ۲۵۴ص‬‬.
40. ــــــــــــ؛ پدیده افراط در تکفیر؛ مترجم: انصاری تالش، مسعود؛ تهران: احسان، 1373ش، 95ص.
41. ـــــــــــــ؛ مع أئمة التجدید و رؤاهم فی الفکر و الإصلاح؛ بیروت: المؤسسة الإسلامیة، 1427ق.
42. ـــــــــــــ؛ ویژگیهای کلی اسلام(الخصائص العامة للاسلام)؛ ترجمه و نظارت: بهرامینیا، جلیل؛ تهران: احسان، ۱۳۷۹ش، 403ص.
43. کریمیان، علی؛ اعتدال؛ تهران: دانش و اندیشه معاصر، چاپ اوّل، 1381ش، 52ص.
44. محدثی، جواد؛ اعتدال؛ تهران: بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1385ش.
45. مدرس، سید علاءالدین؛ الأمة الوسط مع نظرة فی تاریخ الخروج السیاسی فی صدر الإسلام و تسلیط الضوء علی مدارس التقریب و الوحدة الإسلامیة؛ بغداد: دارالکتب العلمیة، چاپ اوّل، 1998م، 139ص.
46. منتدی التنمیة فی الخلیج 11-12ینایر1996؛ مجموعة الإبحاث و المناقشات: ظاهرة العنف و التطرّف؛ الکویت: المطبعة المصریة، 1996م.
47. موسوی زاده، محمد؛ اسلام و اعتدال یا حد وسط میان افراط و تفریط؛ یزد: دانشگاه یزد، 1384ش، 204ص.
48. نوال محمّد، زاهد؛ منهج الإعتدال فی القرآن الکریم؛ پایاننامهی کارشناسی راشد، المکة المکرمة: الرئاسة العامّة لتربیة البنات، کلیة التربیة البنات بمکة المکرمة، 1420ق.

بخش دوّم: مقالهشناسی
49. ابراهیمی، طاهره؛ پند پاکان: اندرزهای سبز دربارهی اعتدال و میانهروی؛ رشد معلّم: شمارهی 144، آبان 1378ش، 10ص.
50. اصفهانی، سجاد؛ تساهل و تسامح در دین؛ نورعلم: شمارهی 34، اسفند 1368ش.
51. اطفیش الجزائری، ابواسحاق ابراهیم؛ اعتدال در اسلام؛ ندای عدالت: شمارهی 20، 4/2/1361ش، ص 1-4 و شمارهی 21، 5/3/1361ش، ص1-5.
52. أمین، أحمد؛ التسامح الدینی فی الإسلام؛ رسالة الإسلام: العدد 3، رمضان 1368ق.
53. أوزاک، علی؛ التسامح و الیُسر؛ مجموعه مقالات بیستمین کنفرانس وحدت اسلامی، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1386ش.
54. البطل، عبدالسمیع؛ یُسر الإسلام و سماحته؛ ‌رسالة الإسلام: العدد 3، رمضان 1368ق.
55. بهجتی اردکانی، محمد حسین؛ زندگی بر پایه اعتدال؛ معارف جعفری: شمارهی 5، فروردین 1343ش، 10ص.
56. پور فلاحتی، محمّدرضا؛ میانهروی، روش درست زندگی؛ طوبی: شمارهی 4، فروردین 1385ش، ص84.
57. پور کریمی، اسلام؛ اعتدال و میانه روی در اسلام(1)؛ شمیم یاس: شمارهی 14، اردیبهشت 1383ش.
58. ــــــــــــــ؛ اعتدال و میانه روی در اسلام(2)؛ شمیم یاس: شمارهی 15، خرداد 1383ش، ص6.
59. ـــــــــــــ؛ اعتدال و میانه روی در اسلام(3)؛ شمیم یاس: شمارهی 16، تیر 1383ش، ص12.
60. ثقفی، محمّد؛ تسامح دینی در اسلام؛ کیهان اندیشه: شمارهی 60، خرداد و تیر 1374ش.
61. ــــــــــ؛ تسامح؛ کیهان اندیشه: شمارهی 57، دی 1373ش.
62. جان، عبیدالله؛ میانهروهای خود خوانده؛ مترجم: آشتیانی؛ سوره: شمارهی 24، فروردین و اردیبشهت 1385ش، ص56.
63. جعفریان، رسول؛ تساهل و تسامح در دین ؛ نور علم: شمارهی 10، اسفند 1368ش.
64. حسینینیا، اقبال؛ گذری بر مهرورزی و دوستی در اسلام؛ طوبی: شمارهی 14، دی 1385ش، ص92.
65. حسینیان، روح الله؛ تسامح و تساهل در اسلام؛ کیهان هوایی: شمارهی 1220، اسفند 1375ش.
66. حقانی زنجانی، حسین؛ اعتدال هزینه؛ درسهایی از مکتب اسلام: 69. شمارهی 134، اسفند 1349ش، 3ص.
67. حنیف، مصطفی؛ تسامح و شدّت عمل در اسلام؛ تحقیقات اسلامی: شمارهی 1، 1371ش.
68. الخطیب،‌ معتز؛ فی نقد القول بالوسطیة و الإعتدال؛ مجلة الکلمة: سال چهاردهم، زمستان 1427ق،‌ص110.
69. دوستمحمدی، هادی؛ آیین اعتدال؛ مکتب اسلام: شمارهی 4، تیر 1363ش.
70. ذوعلم، علی؛ تساهل و تسامح از زاویه‏ای دیگر؛ کتاب نقد: شمارهی 14 و 156، تیر 1379ش.
71. رستگار، مرتضی؛ غیرت دینی و امر به معروف، تسامح و اعتدال در مکتب فاضلین نراقی؛ پیام حوزه: شمارهی 33، فروردین 1381ش، 25ص.
72. روحانی، اسماعیل؛‌ اعتدال: بنیاد فطری جهان خلقت؛ چشمانداز ایران: شمارهی 36، اسفند و فروردین 1385ش، ص101.
73. روزبه، محمّدحسن؛ تساهل و تسامح در اندیشه امام خمینی(ره)؛ حضور: شمارهی 39، فروردین 1381ش.
74. رینان، مسیو؛ التسامح الإسلامی؛ الفتح: العدد الأول، 29 ذیالقعدة 1344ق.
75. ستوده نژاد، شهاب؛ نبوغ و ابتکار در راستای اعتدال؛ دانش و مردم: شمارهی 65، مهر 1385ش، ص268.
76. سیّدعلوی، سیّدابراهیم؛ اعتدال محمد (ص)؛ بینات: شمارهی 52، دی 1385ش، 10ص.
77. شاحیدر، عبد الکریم؛ نظریه اعتدال؛ مصباح: شمارهی 33، فروردین 1379ش، 23ص.
78. شقرة، محمدابراهیم؛ التطرف الدینی لفظاً و معنیً؛ البعث الاسلامی: شماره 2، شوال 1407ق، ص20-31.
79. صابر، سیروس؛ تساهل در اسلام؛ کتاب ماه دین: شمارهی 97 و 98، آبان و آذر 1384ش.
80. عابدینی، احمد؛ بررسی تسامح در ادلّهی سنن؛ بازتاب اندیشه: شمارهی 83، اسفند 1385ش.
81. عابدی، حمید؛ اعتدال تن و روان در پرتو ایمان؛ حدیث زندگی: شمارهی 44، آذر و دی 1387ش، ص7.
82. العودة، سلمان؛ الوسطیة؛ صفحه الإسلام الیوم: 21 ینایر 2007م.
83. فضلالله، محمدحسین؛ الحرکة الاسلامیة بین التطرف و الاعتدال؛ المنطلق: شماره 35، محرم 1407ق، ص5-14.
84. فولادی، محمّد؛ تساهل و تسامح از منظر دین؛ معرفت: شمارهی 35، مرداد 1379ش.
85. قرضاوی، یوسف؛ ضرورت تعادل در زندگی؛‌ مترجم: حدادکربلایی، عبدالکریم؛ ماهنامهی ریحانه: شمارهی 2، بهار 1382ش، ص65.
86. ـــــــــــــ؛ م‍ع‍ض‍ل‌ اس‍ت‍ب‍داد س‍ی‍اس‍ی؛ مترجم: ب‍ه‍رام‍ی‌ن‍ی‍ا، ج‍ل‍ی‍ل؛ ن‍وروز: ۲۲ خ‍رداد، ۱۳۸۱ش، ص‌۷.
87. کامرانیان، عباسعلی؛ رعایت اعتدال؛ زن روز: شمارهی 1837، بهمن 1380ش، 1ص.
88. مبینی، محمّدعلی؛ اعتدال گرایی در معرفت شناسی معاصر و پیامدهای آن در معرفت شناسی دینی؛ نقد و نظر: شمارهی 50، بهار و تابستان 1387ش، ص2.
89. محقق داماد، ‌سیّدمصطفی[مصاحبه]؛ اعتدال، ‌تعقل؛ بازتاب اندیشه: شمارهی 69، دی 1384ش، ص108.
90. محقق داماد، سیّدمصطفی؛ اجتهاد و اعتدال؛ بازتاب اندیشه: شمارهی 74، خرداد 1385ش، ص108.
91. محمّدی اشتهاردی، محمّد؛ حکمتهای دهگانه لقمان در قرآن: اعتدال در صدا و صوت؛ پاسدار اسلام: شمارهی 247، تیر 1381ش، 2ص.
92. المعتق، عواد بن عبدالله؛ وسطیة أهل السنة فی القدر؛ مجلة البحوث الإسلامیة: شمارهی 34، رجب و شوال 1412ق، از ص213 تا ص252.
93. ملک زاده، محمّدحسین؛ دفاع از اعتدال؛ ‌سوره: شمارهی 30،‌دی و بهمن 1385ش، ص102.
94. ـــــــــــــــــــ؛ مکتب اعتدال و امت معتدل؛ دو هفته-نامهی پگاه حوزه: شمارهی 257، تیر 1388ش، ص24.
95. مهدوی نژاد، محمّدحسین؛ فخر رازی: از عقل گرایی اعتدالی تا ایمان گرایی خردپیشه؛ نقد و نظر: شمارهی 50، بهار و تابستان 1387ش، ص46.
96. موحّد، ضیاء؛ فراتر از تسامح؛ کیان: شمارهی 45، بهمن 1377ش.
97. موسوی زاده، سیّد محمّد؛ اعتدال از دیدگاه اسلام؛ کاوش نامه: شمارهی 1، مهر 1379ش، 18ص.
98. نبوی، عبدالامیر؛ اسلام گرایی و فرآیند جهانی دموکراتیزاسیون؛ مطالعات بینالمللی: شمارهی 11، زمستان 1385ش، ص145.
99. نراقی، احسان؛ مفهوم اعتدال و عدالت در اندیشه سعدی؛ بخارا: شمارهی 11، فروردین 1379ش، 6ص.
100. نیکزاد، عبّاس؛ تسامح و تساهل در آموزههای پیامبر اعظم(ص) و تفاوتهای آن با تسامح و تساهل در لیبرالیسم؛ اندیشهی تقریب: شمارهی 9، زمستان 1385ش.
101. هویدی، فهمی؛ یسألونک عن الوسطیة؛ لندن: صحیفة الشرق: 8 یونیو 2005م.
102. وون، بروس؛ کشاکش میانه روی و افراط گرایی در شرق آسیا؛ مترجم: پاک ضمیر، سارا؛ اخبار ادیان: شمارهی 21، پاییز 1385ش، ص83.
103. الویری، محسن؛ تعامل بین اصالت و عصرگرایی؛ مسجد: شمارهی 67، فروردین 1382ش.

بخش سوّم: همایشها
104. الإسلام و مقتضیات الحداثة فی عالم متغیّر؛ تونس: وزارة الشؤون الدینیة، 9/9/2009م.
105. پایبندی به اصول و پاسخگویی به نیازهای زمان؛ تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، بهار 1382ش.
106. کنفرانس اسلام در حال گذار؛ تهران: اردیبهشت 1375ش.
107. کنگرهی دین در دنیای معاصر؛ تهران: بنیاد گفتو-گوی تمدّنها، 22 و 23/7/1387ش. 105. المؤتمر الدولی الأول للوسطیة؛ لندن: 2006م.
108. همایش نواندیشی دینی؛ تهران: دانشگاه شهید بهشتی با همکاری مراکز فرهنگی کشور، آذر 1388ش.
109. همایش نو اندیشی دینی؛ قم: دفتر جنبش نرم افزاری پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با همکاری معاونت پژوهشی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، [تاریخ ابلاغ فراخوان]: 29/7/1388ش.
110. ویژگیهای اساسی اسلام؛ تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، بهار 1378ش.